TRAVELWALA CHORA

प्रश्न आहे पर्वतीवरील झोपडपट्टीचा पर्वतीचं सौंदर्य आणि आरोग्यपूर्ण वातावरण बिघडवण्यास कारणीभूत ठरलेली झोपडपट्टी हटविण्यासाठी काही वर्षांपूर्वी त्या झोपड्यांच्या स्थलांतरासाठी बिबवेवाडीत नवी घरं उभारण्याची योजना आखली गेली. पुढे ही नवी घरकुलं उभी राहिली. पण पर्वतीवरील झोपड्या तशाच राहिल्या. अशा झोपडपट्ट्या म्हणजे निवडणुकीतील मतपेट्याच ठरतात, असा लोकप्रतिनिधींचा समज असल्यामुळे हे झोपडपट्यारूपी गलिच्छ वस्तीचं गालबोट दूर होऊ शकले नाही. आता तर ही वस्ती वाढतेच आहे. इतरही अनेक टेकड्यांवर त्याची कागद काच लागण झाली आहे. पर्वतीच्या उतारावरील कबुतरांच्या ढाबळी, पत्रा-पुठ्ठा-भंगार गोळा करणाऱ्यांची गोदामं यांनीही अधूनमधून बस्तान मांडण्याचा शिरस्ता ठेवला आहे. वनीकरण झालेल्या भागातील झाडांची चोरटी तोड, पर्वतीवर नेणाऱ्या प्रशस्त पायऱ्यांच्या दुतर्फा असलेले लोखंडी कठडे चोरीला जाणे अशा गोष्टी वारंवार घडताना दिसतात. पर्वतीचे डोंगरउतार श्रीदेवदेवेश्वर संस्थानच्या मालकीचे नाहीत. सरकारी वा खाजगी डोंगरउतारावर वसलेल्या नि वाढत जाणाऱ्या झोपडपट्ट्यांच्या निर्मूलनासाठी ते कायदेशीर कार्यवाही करू शकत ना

पर्वती लेणे, पर्वती टेकडी ( पुणे ) पर्वती टेकडीच्या दक्षिण उतारावर शाहू महाविद्यालयाजवळ आणि गृहनिर्माण मंडळाच्या नव्या वसाहतीच्या मागे एक अतिशय सामान्य खोदीव गुहा आहे. गुहेमध्ये खूप पाणी साचले आहे. गुहेसमोरील खोदीव प्राकारावरून येथे आणखी खोदकाम करण्याची मूळ योजना असावी असे वाटते. याच्या कालखंडाबाबत निश्चितपणे कोणतेही विधान करता येत नाही. वटवाघळांची मोठी वसाहतच या लेण्याचा आश्रय घेऊन राहते आहे. दोन बुटके खांब, त्यांवर तोलून धरलेले छत, त्यांना मदतनीस म्हणून आणखी ४-५ ओबडधोबड खांब अशा या खोदीव गुहेची लांबी ११ मीटर व रुंदी ६ मीटर तसेच उंची ७.५ मीटर भरते. जानेवारी १९७६ मध्ये शाहू महाविद्यालयाच्या राष्ट्रीय सेवा योजनेच्या वतीने या लेण्यातील गाळ काढणे, साचलेले पाणी उपसून टाकणे अशी स्वच्छता मोहीम पार पाडली होती. त्या गाळात व दगडधोंड्यांच्या मलब्यात कोणतेही प्राचीन अवशेष मिळाले नव्हते. पुणे नगर संशोधन वृत्त, खंड १, पान ७३ वर या लेण्याचा उल्लेख आहे - " गुंफा- ( पर्वतीच्या ) दक्षिणेच्या बाजूस टेकडीच्या पोटात पूर्वाभिमुख एक गुंफा आहे. तिथे आता तुडुंब पाणी आहे. श्री. वि

तुळजा लेणी, जुन्नर ( पुणे ) जुन्नर परिसरातील सर्वांत प्राचीन बौद्ध (थेरवाद) लेणी समूह. या लेणी जुन्नरच्या पश्चिमेस सुमारे ३.५ किमी. अंतरावर पाडळी गावाजवळील तुळजा टेकडीत खोदली आहेत. मध्ययुगात येथील लेणे क्र. ४ मध्ये तुळजाभवानीची मूर्ती स्थापन केल्याने या संपूर्ण टेकडीला ‘तुळजा टेकडी’ असे संबोधले जाऊ लागले. तुळजा लेणी उत्तराभिमुख असून त्यांत एकूण तेरा लेणी आहेत. यांपैकी लेणे क्र. ३ हे चैत्यगृह; तर उर्वरित विहार व इतर सामान्य खोल्या आहेत. त्यांतील बहुतेकांची प्रवेशद्वारे काळाच्या ओघात तुटलेली आहेत. यांशिवाय तीन अपूर्ण लेणी व दोन पाण्याची टाकी या लेणी समूहात खोदली आहेत. या लेण्यांत अद्यापि एकही शिलालेख आढळलेला नाही. लेणे क्र. १ सामान्य खोली आहे. लेणे क्र. २ एक विहार असून आत चौरस मंडप आहे. लेणे क्र. ३ हे एक वर्तुळाकार चैत्यगृह असून हे या समूहातील वैशिष्ट्यपूर्ण लेणे आहे. या लेण्याच्या मध्यभागी एक स्तूप आहे. स्तूपाचा खालील भाग गोलाकार असून त्यावर  ‘अंड’ आहे. अंडावर हर्मिका तसेच चौरस खाच होती, ती आता नष्ट झालेली आहे. स्तूपाच्या भोवती साधे बारा अष्टकोनी स्तंभ आहेत. विशे